Η ενδομητρίωση είναι μία περίεργη ασθένεια που προσβάλλει γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Στην ενδομητρίωση, ιστός παρόμοιος με ενδομήτριο αναπτύσσεται σε περιοχές του σώματος εκτός της μήτρας. Στις περιοχές αυτές δημιουργεί τις λεγόμενες εστίες ενδομητρίωσης που ανάλογα με τη μορφή που έχουν, αποκαλούνται «εξογκώματα», «εμφυτεύματα», «οζίδια» ή «κύστεις».

Υπάρχουν αρκετές πιθανές περιοχές ανάπτυξης ενδομητριωσικού ιστού έξω από τη μήτρα. Οι πιο συνηθισμένες βρίσκονται στην κοιλιακή κοιλότητα και περιλαμβάνουν τις ωοθήκες, τις σάλπιγγες, τους συνδέσμους της μήτρας, την εξωτερική επιφάνεια της μήτρας, την εσωτερική επιφάνεια της πυέλου κα. Ιστός ενδομητρίου μπορεί να αναπτυχθεί και σε μετεγχειρητικές κοιλιακές ουλές, στα έντερα, στο ορθό, στην ουροδόχο κύστη και στα εξωτερικά γεννητικά όργανα. Αν και σπάνια, ενδομητριωσικές εστίες έχουν βρεθεί και σε πιο απόμακρες περιοχές όπως στους πνεύμονες, στους βραχίονες, στους μηρούς καθώς και σε άλλα σημεία.

Αρκετές γυναίκες με ενδομητρίωση εμφανίζουν ελάχιστα συμπτώματα ή δέν έχουν καμία ενόχληση. Πολλές όμως είναι αυτές που η ύπαρξη ενδομητρίωσης προκαλεί έντονο πόνο κατά την διάρκεια ή και πριν την περίοδο, βαριές περιόδους, εντερικές διαταραχές και πόνο κατά την επαφή. Η ενδομητρίωση μπορεί επίσης να προκαλέσει τη δημιουργία συμφύσεων, την εμφάνιση ανοσολογικών διαταραχών, υπογονιμότητα, καθώς και άλλα προβλήματα.

Έχει υπολογισθεί πως το 30%-40% των γυναικών με ενδομητρίωση παρουσιάζουν προβλήματα γονιμότητας τα οποία αυξάνονται όσο η ασθένεια εξελίσσεται.

Αυτό που είναι περίεργο και αξιοσημείωτο σχετικά με την ενδομητρίωση είναι πως η ένταση του πόνου δεν είναι ενδεικτική της έκτασης της νόσου αφού πολλές γυναίκες με μεγάλο βαθμό ενδομητρίωσης νοιώθουν καθόλου ή ελάχιστο πόνο.

Αίτια εμφάνισης της ενδομητρίωσης

Υπάρχουν πολλές θεωρίες σχετικά με τη δημιουργία της ενδομητρίωσης. Η πλέον αποδεκτή είναι η παλίνδρομη έμμηνος ρύση. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, μικρή ποσότητα «αίματος» περιόδου αποτελούμενου κυρίως από ενδομητριωσικό ιστό, αντί να διαφύγει προς τα έξω διαμέσου του κόλπου, μεταφέρεται στην κοιλιακή κοιλότητα διαμέσου των σαλπίγγων, όπου ο ιστός εμφυτεύεται και αναπτύσσεται. Μερικοί ειδικοί θεωρούν πως αυτή η παλίνδρομηση συμβαίνει σε πάρα πολλές γυναίκες χωρίς όμως να προκαλεί περαιτέρω προβλήματα. Όμως πιθανή (συν)ύπαρξη κάποιου ανοσολογικού ή/και ορμονολογικού προβλήματος επιτρέπει τελικά στον ιστό αυτό να εμφυτευτεί σε κάποια σημεία στην κοιλιακή κοιλότητα κι έτσι να αναπτυχθεί ενδομητρίωση.

Μία άλλη θεωρία προτείνει πως πραγματοποιείται μετάθεση κυττάρων ενδομητρίωσης από τη μήτρα σε άλλα μέρη του σώματος μέσω των λεμφικών ή αιμοφόρων αγγείων. Επιπρόσθετα, επειδή γυναίκες που η μητέρα τους ή η αδελφή τους πάσχει από ενδομητρίωση έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης της νόσου, ενδέχεται να υπάρχουν και γενετικοί παράγοντες που καθορίζουν την ανάπτυξη ενδομητρίωσης.

Ορισμένοι πάλι υποστηρίζουν πως η ενδομητρίωση οφείλεται στην ύπαρξη τμημάτων εμβρυϊκού ιστού που αργότερα εξελίσσονται σε εστίες ενδομητρίωσης ή ότι στην ενήλικο γυναίκα υπάρχουν τμήματα σε διάφορους ιστούς που μετατρέπονται σε αναπαραγωγικό ιστό κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Κάποιες χειρουργικές επεμβάσεις θεωρούνται πως παίζουν κι αυτές το ρόλο τους στη διασπορά της ενδομητρίωσης, αν και κάτι τέτοιο είναι λιγότερο πιθανό.

Διάγνωση 

Αν και μερικές φορές κατά τη διάρκεια της γυναικολογικής εξέτασης ο γιατρός μπορεί να ψηλαφίσει τα ενδομητρικά ογκίδια, η διάγνωση κατ΄ αυτόν τον τρόπο δεν επαρκεί και μπορεί να οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα. Επιπλέον, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να στηρίζεται μονάχα στην ύπαρξη χαρακτηριστικών συμπτωμάτων. Η διάγνωση θεωρείται βέβαιη μόνο εφόσον αποδειχθεί με λαπαροσκόπηση. Στην επέμβαση αυτή, ένα ειδικό όργανο, το ενδοσκόπιο, εισάγεται στην κοιλιακή κοιλότητα μέσα από μια μικροσκοπική τομή κοντά στον ομφαλό. Με τη βοήθεια του ενδοσκοπίου ο ειδικός χειρουργός είναι σε θέση να εξετάσει λεπτομερώς την μήτρα, τις σάλπιγγες, τις ωοθήκες καθώς και άλλα κοιλιακά όργανα και να εντοπίσει τις υπάρχουσες εστίες ενδομητρίωσης, παίρνοντας έτσι σημαντικές πληροφορίες για την έκταση της ασθένειας.

Θεραπεία

Προτού δοθεί κάποια θεραπεία, είναι πολύ σημαντικό, να γίνει μια συνεκτίμηση των συμπτωμάτων (εφόσον υπάρχουν), των ευρημάτων της λαπαροσκόπησης, άλλων εξετάσεων/αποτελεσμάτων και των στόχων (πχ τεκνοποίηση) της ασθενούς. Πολλές φορές δεν υπάρχουν σοβαρά συμπτώματα και δεν απαιτείται θεραπεία. Σε αρκετές περιπτώσεις, μικρές εστίες ενδομητρίωσης παραμένουν σταθερές για χρόνια και δεν δημιουργούν προβλήματα. Αν η γυναίκα μερικές φορές πονάει, ο πόνος αυτός συχνά υποχωρεί με τη λήψη απλών αναλγητικών φαρμάκων. Στις περιπτώσεις που τελικά χρειάζεται θεραπεία, αυτή συνήθως περιλαμβάνει την λήψη ορμονών, χειρουργική παρέμβαση ή και τα δύο.

Η θεραπεία με ορμόνες περιλαμβάνει την λήψη αντισυλληπτικών χαπιών, σκευασμάτων προγεστερόνης, παραγώγων τεστοστερόνης (danazol) καθώς και σκευάσματα της εκλυτικής ορμόνης των γοναδοτροπινών (GnRH). Η λήψη ορμονών έχει σαν στόχο την αναστολή της ωορρηξίας και τον περιορισμό της παραγωγής οιστρογόνων σε πολύ χαμηλά επίπεδα.  Αρκετές γυναίκες αντιδρούν καλά στη θεραπεία και τα συμπτώματα υποχωρούν κατά το διάστημα χρήσης των ορμονών ή ακόμα και για μήνες ή χρόνια μετά το τέλος της λήψης τους. Παρόλα αυτά, είναι πιθανό οι παρενέργειες των ορμονών να αποτελέσουν πρόβλημα για μερικές από τις γυναίκες που τις λαμβάνουν.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι γιατροί συμβουλεύουν τις ασθενείς να επισπεύσουν την εγκυμοσύνη. Πιστεύεται, χωρίς να είναι ο κανόνας, πως η εγκυμοσύνη περιορίζει την ανάπτυξη/εξάπλωση της ενδομητρίωσης και συμβάλλει στην υποχώρηση της.

Η χειρουργική αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης, είτε με λαπαροσκόπηση είτε με λαπαροτομία (ανοιχτή επέμβαση), αποτελεί τρόπο θεραπείας της ασθένειας στις περιπτώσεις εκείνες που η φαρμακευτική αγωγή από μόνη της δεν αποφέρει σημαντική βελτίωση.

Η αφαίρεση ή καταστροφή των ενδομητρικών εστιών, αναμένεται να επιφέρει ανακούφιση των συμπτωμάτων και σε ορισμένες περιπτώσεις επίτευξη εγκυμοσύνης. Παρόλα αυτά,  η επανεμφάνιση της νόσου είναι πιθανή.

Η επεμβατική λαπαροσκόπηση είναι ως επί το πλείστον η προτιμώμενη μέθοδος σε σχέση με τη λαπαροτομία (ανοιχτό χειρουργείο στην κοιλιακή χώρα). Για ένα μικρό ποσοστό ασθενών, που έχουν ήδη τεκνοποιήσει και που υποφέρουν πραγματικά από την ασθένεια, ενδείκνυται ως ριζική αντιμετώπιση η αφαίρεση της μήτρας και των ωοθηκών μαζί με τις ενδομητρικές εστίες.

Μέχρι στιγμής, τα αποτελέσματα της μεγαλύτερης μελέτης σχετικά με τα πιθανά οφέλη της χειρουργικής αντιμετώπισης για τη θεραπεία της υπογονιμότητας που οφείλεται σε ενδομητρίωση έχουν ως εξής:

Μέσα σε χρονικό διάστημα 9 μηνών από τη χειρουργική επέμβαση, το 29% των γυναικών με μικρού έως μετρίου βαθμού ενδομητρίωση, που είχε υποβληθεί σε χειρουργική θεραπεία για την ενδομητρίωση, μπόρεσε να συλλάβει σε σύγκριση με το 17% των γυναικών που δεν υπεβλήθησαν σε χειρουργική θεραπεία της ενδομητρίωσης τους.  

Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι συνδυάζοντας πρόκληση πολλαπλής ωοθυλακιορρηξίας με σπερματέγχυση, τα ποσοστά εγκυμοσύνης είναι ικανοποιητικά σε ασθενείς με ελάχιστη ή ήπια ενδομητρίωση.  Παρόλα αυτά, η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι συχνά η πιο αποτελεσματική θεραπεία για τους ασθενείς με ενδομητρίωση.  Τα ποσοστά επιτυχίας για κάθε μία από αυτές τις τεχνικές ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό από την ηλικία, το ιατρικό ιστορικό και τη σοβαρότητα της ενδομητρίωσης.

Η επίδραση της ενδομητρίωσης στην ψυχολογία της γυναίκας.

Πέρα από το σωματικό πόνο η ενδομητρίωση μπορεί να επηρεάσει και τον ψυχισμό μιας γυναίκας. Ο έντονος πόνος μπορεί να κάνει τη γυναίκα αδύναμη να δουλέψει ή να ενασχοληθεί με καθημερινές εργασίες του σπιτιού ή ακόμα να διασκεδάσει. Ο πόνος κατά τη διάρκεια της επαφής σιγά-σιγά οδηγεί στην αποστροφή κάθε σεξουαλικής δραστηριότητας. Επιπλέον, η συνεχής λήψη ορμονών μπορεί να επηρεάσει τόσο τη λίμπιντο όσο και να προκαλέσει ήπιας μορφής κατάθλιψη. Η κατάθλιψη μπορεί να προέλθει και από το πρόβλημα γονιμότητας που συνήθως αντιμετωπίζουν οι γυναίκες με ενδομητρίωση.

Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό να υπάρχει κατανόηση, συμπαράσταση και βοήθεια στη γυναίκα που πάσχει, τόσο από το άμεσο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, όσο και από την πολιτεία.

Συμπέρασμα

Η ενδομητρίωση είναι μια ασθένεια που προσβάλλει εκατομμύρια γυναίκες σε ολόκληρο τον κόσμο. Σε αρκετές από αυτές, η ασθένεια ούτε που γίνεται αντιληπτή. Σε άλλες όμως προκαλεί πολλά προβλήματα και απαιτεί μακρόχρονη θεραπεία. Αυτό λοιπόν που είναι σημαντικό, είναι η επιλογή ενός γιατρού  σωστά καταρτισμένου σχετικά με την ασθένεια, που θα προτείνει την κατάλληλη θεραπεία στηριζόμενος στα προσωπικά δεδομένα της κάθε ασθενούς.

Ορολογία