Η πρόωρη (ή πρώιμη) ωοθηκική ανεπάρκεια είναι μία παθολογική κατάσταση όπου οι ωοθήκες της γυναίκας παύουν να λειτουργούν φυσιολογικά πριν από τα 40 της χρόνια.

Αν και πολλές γυναίκες εκ φύσεως παρουσιάζουν μείωση της γονιμότητάς τους μετά την ηλικία των 35 με 40 ετών, στις γυναίκες με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια η μειωμένη γονιμότητα εμφανίζεται αρκετά νωρίτερα. Το ίδιο και η σοβαρή διαταραχή του εμμήνου κύκλου τους.

Η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια δεν είναι ταυτόσημη με την πρόωρη εμμηνόπαυση.  Με την πρόωρη εμμηνόπαυση, η έμμηνος ρύση σταματά πριν από τα 40 έτη, η γυναίκα δεν μπορεί πια να μείνει έγκυος, ενώ η αιτία μπορεί να είναι φυσική ή μία νόσος, εγχείρηση, χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία.

Στην πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια, όμως, μερικές γυναίκες εξακολουθούν να έχουν σποραδικά έμμηνο ρύση και ενδέχεται να μείνουν έγκυοι. Όσον αφορά την αιτία της ανεπάρκειάς τους, αυτή στις περισσότερες περιπτώσεις είναι άγνωστη.

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου για πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια

Ορισμένοι παράγοντες μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας σε μία γυναίκα. Οι παράγοντες αυτοί είναι:

* Το οικογενειακό ιστορικό. Οι γυναίκες με μητέρα ή αδελφή με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια, έχουν αυξημένες πιθανότητες να την εκδηλώσουν και οι ίδιες.

* Γονίδια. Ορισμένες αλλαγές (μεταλλάξεις) στα γονίδια και ορισμένα γενειτκά νοσήματα θέτουν τις γυναίκες σε αυξημένο κίνδυνο για πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια. Τέτοια νοσήματα είναι, παραδείγματος χάριν, το σύνδρομο του εύθραυστου Χ και το σύνδρομο Turner.

* Ορισμένες ασθένειες. Τα αυτοάνοσα νοσήματα και οι ιογενείς λοιμώξεις μπορεί να αυξάνουν τον κίνδυνο.

* Θεραπείες για τον καρκίνο. Κυρίως η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία.

* Η ηλικία. Αν και η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια μπορεί να παρουσιαστεί ακόμα και στην εφηβεία, είναι συχνότερη στις ηλικίες 35-40 ετών.

Τι προκαλεί πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια

Στο περίπου 90% των περιπτώσεων, η ακριβής αιτία παραμένει άγνωστη. Αυτό που είναι γνωστό είναι πως η ανάπτυξη της πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας σχετίζεται με προβλήματα στα ωοθυλάκια.

Τα ωοθυλάκια είναι μικροσκοπικοί «ασκοί» στις ωοθήκες, που περιέχουν από ένα ωοκύτταρο (ωάριο). Τα ωοκύτταρα αναπτύσσονται και ωριμάζουν μέσα στα ωοθυλάκια. Φυσιολογικά, όταν ολοκληρωθεί η ωρίμανσή τους, το ωοθυλάκιο διαρρήγνυται για να απελευθερωθεί το ωάριο.

Ένα είδος προβλήματος που μπορεί να οδηγήσει στην πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια είναι να διαρραγούν πρόωρα όλα τα ωοθυλάκια που διαθέτουν οι ωοθήκες. Ένα άλλο είναι να μην λειτουργούν ομαλά τα ωοθυλάκια.

Πού μπορεί να οφείλονται οι δυσλειτουργίες των ωοθυλακίων; Στις περισσότερες περιπτώσεις, ουδείς γνωρίζει. Μερικές φορές όμως η αιτία μπορεί να είναι κάποιο από τα εξής:

* Γενετικά νοσήματα, όπως το σύνδρομο του εύθραυστου Χ και το σύνδρομο Turner.

* Χαμηλός αριθμός ωοθυλακίων.

* Αυτοάνοσα νοσήματα, όπως η θυρεοειδίτιδα και η νόσος του Addison.

* Χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία.

* Μεταβολικές διαταραχές.

* Έκθεση σε τοξικές ουσίες (π.χ. καπνός τσιγάρων, χημικά, φυτοφάρμακα).

Ποια είναι τα ύποπτα συμπτώματα

Η πρώτη ένδειξη της πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας συνήθως είναι η ακανόνιστη έμμηνος ρύση ή η απώλεια κάποιων εμμήνων ρύσεων. Αργότερα μπορεί να εμφανιστούν συμπτώματα που μοιάζουν με αυτά της εμμηνόπαυσης:

• Εξάψεις
• Νυκτερινή εφίδρωση
• Ευερεθιστότητα
• Φτωχή συγκέντρωση της προσοχής
• Μειωμένη ερωτική επιθυμία
• Πόνος κατά το σεξ
• Κολπική ξηρότητα

Ο λόγος, όμως, για τον οποίο πολλές ασθενείς απευθύνονται στον γυναικολόγο για έλεγχο είναι ότι δυσκολεύονται να συλλάβουν (υπογονιμότητα).

Τι άλλα προβλήματα προκαλεί η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια

Επειδή η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια προκαλεί κατακόρυφη μείωση στα επίπεδα ορισμένων ορμονών, η γυναίκα διατρέχει αυξημένο κίνδυνο να εκδηλώσει διάφορα προβλήματα υγείας. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται τα εξής:

* Αγχώδης διαταραχή και κατάθλιψη. Οι ορμονικές αλλαγές που προκαλεί η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη αγχώδους διαταραχής ή να οδηγήσουν στην κατάθλιψη.

* Νόσος της οφθαλμικής επιφάνειας (ξηροφθαλμία). Μερικές γυναίκες με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια παρουσιάζουν διαταραχές στη λειτουργία της πρόσθιας επιφάνειας του ματιού, με κύριο σύμπτωμα την ξηροφθαλμία. Οι διαταραχές αυτές προκαλούν ενοχλητικά συμπτώματα και μπορεί να οδηγήσουν σε θόλωμα της όρασης. Επιπλέον, εάν δεν αντιμετωπιστούν σωστά και εγκαίρως, μπορεί να προκαλέσουν μόνιμες οφθαλμικές βλάβες.

* Καρδιοπάθεια. Γενικά, οι γυναίκες θεωρούνται πιο προστατευμένες από την καρδιοπάθεια σε σύγκριση με τους άνδρες, εξαιτίας των οιστρογόνων που παράγουν οι ωοθήκες τους. Φυσιολογικά, μετά την εμμηνόπαυση διακόπτεται η παραγωγή οιστρογόνων και έτσι ο καρδιαγγειακός κίνδυνος εξισώνεται στα δύο φύλα.

Το ίδιο συμβαίνει και με την πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια. Έχει διαπιστωθεί ότι τα χαμηλότερα επίπεδα οιστρογόνων, μπορεί να επηρεάσουν το μυϊκό τοίχωμα των αρτηριών και να διεγείρουν τη συσσώρευση χοληστερόλης σε αυτά. Οι αλλαγές αυτές αυξάνουν τον κίνδυνο αθηροσκλήρωσης (σκλήρυνση των αρτηριών) και καρδιοπάθειας.

* Υπογονιμότητα.

* Υποθυρεοειδισμός. Ο θυρεοειδής είναι ένας αδένας που παράγει τις ορμόνες οι οποίες ελέγχουν τον μεταβολισμό του οργανισμού και τα επίπεδα της ενέργειάς του. Η παραγωγή χαμηλών επιπέδων θυρεοειδικών ορμονών μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τον μεταβολισμό και να προκαλέσει χαμηλή ενεργητικότητα, νοητική υποτονικότητα και άλλα συμπτώματα.

* Οστεοπόρωση. Τα οιστρογόνα βοηθούν τα οστά να διατηρούνται γερά και δυνατά. Χωρίς αρκετά οιστρογόνα, οι γυναίκες με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια συχνά χάνουν οστική μάζα και αναπτύσσουν οστεοπόρωση, με συνέπεια να γίνονται τα οστά τους αδύναμα και εύθραυστα.

Πως γίνεται η διάγνωση της πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας

Για να διαγνωστεί η πρόωρη ανεπάρκεια των ωοθηκών, ο γιατρός σας θα λάβει το ατομικό και οικογενειακό ιατρικό ιστορικό σας και θα σας εξετάσει, αναζητώντας τυχόν ενδείξεις άλλων διαταραχών που θα μπορούσαν να προκαλούν τα συμπτώματά σας.

Στη συνέχεια, μπορεί να σας ζητήσει ορισμένες εξετάσεις:

* Τεστ εγκυμοσύνης. Για να βεβαιωθεί ότι η διαταραχή ή απουσία της εμμήνου ρύσεώς σας δεν οφείλεται σε εγκυμοσύνη.

* Αιματολογικές εξετάσεις. Θα εξετάσει τα επίπεδα των ορμονών σας. Μπορεί επίσης να ζητήσει χρωμοσωμιακή ανάλυση (τα χρωμοσώματα είναι οι δομές στο κύτταρο που περιέχουν τις γενετικές πληροφορίες).

* Υπερηχογράφημα πυέλου (κάτω κοιλίας). Για να εξετάσει εάν οι ωοθήκες σας είναι φυσιολογικές ή έχουν κάποια διαταραχή (π.χ. είναι διογκωμένες ή έχουν πολλαπλά ωοθυλάκια).

Πως αντιμετωπίζεται η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια

Προς το παρόν δεν υπάρχει κάποια θεραπεία που να μπορεί να αποκαταστήσει την φυσιολογική λειτουργία των ωοθηκών. Υπάρχουν, όμως, αρκετές θεραπευτικές επιλογές για την αντιμετώπιση ορισμένων από τα συμπτώματα που προκαλεί η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια.

Μάλιστα πολλές από τις επιλογές αυτές μειώνουν και τους κινδύνους που απειλούν την υγεία σας εξαιτίας της πρόωρης διακοπής της παραγωγής των οιστρογόνων.

Οι θεραπευτικές επιλογές είναι οι εξής:

* Ορμονική θεραπεία υποκατάστασης (HRT). Είναι η πιο συνηθισμένη θεραπεία. Ο γιατρός θα σας συνταγογραφήσει ορμονούχα σκευάσματα, για να υποκαταστήσετε τις ποσότητες των οιστρογόνων που λείπουν από τον οργανισμό σας. Η ορμονική θεραπεία υποκατάστασης καταπραΰνει τα συμπτώματα της πρόωρης εμμηνόπαυσης, βελτιώνει την σεξουαλική υγεία της γυναίκας και μειώνει τον κίνδυνο αναπτύξεως καρδιοπάθειας και οστεοπόρωσης. Οι ορμόνες συνήθως λαμβάνονται έως την ηλικία των 50 ετών, που είναι η μέση ηλικία της φυσιολογικής εμμηνόπαυσης.

* Συμπληρώματα ασβεστίου και βιταμίνης D. Χορηγούνται για να προστατευθεί η γυναίκα από την πρόωρη απώλεια οστικής μάζας και την οστεοπόρωση. Ο γιατρός συνήθως συνιστά στη γυναίκα να λαμβάνει καθημερινά ένα συμπλήρωμα ασβεστίου και βιταμίνης D. Η γυναίκα πρέπει επίσης να εξασφαλίζει επαρκή πρόσληψη μαγνησίου, ενός ιχνοστοιχείου που είναι απαραίτητο για την οστεοποίηση (βοηθά το ασβέστιο να εισχωρήσει στα οστά).

* Εξωσωματική γονιμοποίηση. Για τις νεαρές γυναίκες με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια, οι οποίες επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί, μία αποτελεσματική επιλογή είναι η εξωσωματική γονιμοποίηση με δωρεά ωαρίων.

* Συστηματική φυσική δραστηριότητα και υγιές σωματικό βάρος. Η τακτική άσκηση (συνιστώνται 30 λεπτά γυμναστικής επί τουλάχιστον 5 φορές την εβδομάδα) και η απόκτηση και διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους είναι απαραίτητα στοιχεία ενός προγράμματος προστασίας από την οστεοπόρωση και την καρδιοπάθεια.

* Θεραπεία για συνοδά νοσήματα. Εάν εκδηλώσετε κάποια νόσο που σχετίζεται με την πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια, ο γιατρός σας θα σας συστήσει αγωγή και γι’ αυτή την ασθένεια. Η αγωγή αυτή μπορεί να περιλαμβάνει από υγιεινοδιαιτητικά μέτρα (π.χ. υγιεινή διατροφή, τακτική άσκηση, αποφυγή του καπνίσματος και του αλκοόλ κ.λπ.) έως φάρμακα και ορμόνες.

ΠΗΓΗ: NIH – National Institute of Child Health and Human Development (US)